Bilingwiliżmu - ftit kummenti
 
·      Huwa fatt li fis-sistema edukattiva tagħna, il-Malti jibda jitlef mill-importanza tiegħu bħala waħda mil-lingwi uffiċjali, hekk kif l-istudenti jibdew jistudjaw suġġetti ġodda u aktar impenjattivi.
·      Waħda mir-raġunijiet għal dan hija li aħna niddependu ħafna fuq kotba barranin fit-tagħlim ta’ dawn is-suġġetti u għalhekk hija ħaġa naturali u prattika li l-għażla tagħna taqa’ fuq kotba miktuba bl-Ingliż. Dan għax insibuhom aktar fis-suq, l-Ingliż nifhmuh aktar minn lingwi oħrajn u mdorrijin naqraw b’din il-lingwa sa minn meta nkunu għadna żgħar.
·      Hija ħaġa impossibbli li jkollna kotba bil-Malti f’oqsma  bħal ma huma l-mediċina, l-inġinerija, il-Kimika, il-Fiżika u oħrajn. Ir-raġuni hija li s-suq tagħna ma jiflaħx għall-piż bħal dan u tagħmel aktar sens li tixtri minn barra milli tipproduċi lokalment.
·      Min-naħa l-oħra dan  ma  jfissirx li għandna nħallu l-Malti jaqa’ lura u jitlef mill-importanza tiegħu minħabba dan. Tkun tassew ħasra jekk  inħallu l-Malti jibda jitqies bħala lingwa inferjuri jew żejda.
·  Għalhekk huwa meħtieġ li nsaħħu t-tagħlim tal-Malti fl-iskejjel elementari u sekondarji. U dan jgħodd għall-grammatika,  għal-letteratura u għall-ilsien mitħaddet.
·      F’dan il-qasam għandna  kotba tajbin u pubblikaturi li lesti jinvestu. Dawn huma xi ftit suġġerimenti li nixtieq nagħmel f’dan ir-rigward.
·   Hemm  bżonn li ssir reviżjoni sħiħa u radikali tas-sillabu fl-iskejjel primarji u sekondarji.
·   Kampanja biex it-tfal jibdew jaraw f’idejhom kotba bil-Malti minn meta jkunu għadhom żgħar ħafna. Dan jista’ jsir bil-għajnuna tal-Kunsilli Lokali, id-direttorat għal kwalità u standards fl-edukazzjoni  u l-Pubblikaturi. L-ewwel kotba għandhom ikunu bil-Malti.
·      It-testi fil-letteratura għandhom jingħażlu b’aktar għaqal u serjetà. Sfortunatament aħna pajjiż ċkejken u għadna nbatu mill-mentalità medjokra fejn jiswa’ aktar lil  min taf  milli kemm taf.
·    Mill-esperjenzi tiegħi bħala għalliem tal-Malti, naf  kemm it-tfal ma jħobbux il-poeżija u dan jibqa’ jirrifletti meta  jsiru adulti.
·      Biex forsi tingħeleb din l-attitudni lejn  il-poeżija,  tajjeb li jkun hemm għażla aħjar, inqas  poeżiji fis-sillabu biex l-għalliema jkollhom ħin aktar biex juru s-sabiħ tal-poeżija. Kif  qed nippreżentaw  il-poeżiji llum, lill-istudenti tagħna qed inħallulhom l-impressjoni li l-poeżija hija xi ħaġa ta’ dwejjaq u tqila. 
·      Ejjew immorru għall-kwalità milli għall-kwantità.
·   Ta’ min jistudja l-possibilità li jkollna ħames antoloġiji għall-iskejjel sekondarji li fihom  ikun hemm għażla tajba ta’ proża, poeżija u drama. Imma dan irid isir bil-għaqal u jagħti firxa tajba tal-letteratura Maltija u mhux għal ftit awturi.
·      Ma’ dawn imbagħad il-librerija tal-iskola tista’ tikkomplimenta b’għażla ta’ kotba li istudenti jistgħu jaqraw jekk  ikun  hemm xi awtur jew suġġett li laqathom.
·      Dan qed ngħidu għax jekk  inħajru lit-tfal jaqraw bil-Malti u japprezzaw il-letteratura Maltija,  inkunu qed insaħħu l-Malti biex ma jaqax lura.
·    Naħseb li wasal  iż-żmien li niddiskutu jekk għandux ikun hemm eżami għal-letteratura Maltija separat minn dak tal-lingwa. Dan għandu jwassal  biex fil-livell  ordinarju ikun hemm ukoll eżami separat għal-letteratura. 
·      Hemm bżonn  ukoll li l-Malti jkun obbligatorju flimkien  mal-Ingliż u suġġetti oħra biex wieħed ikompli studji post sekondarji, l-Università  jew impjieg fiċ-Ċivil. Hija tassew ħasra (u ta’ għajb ukoll) li ssib impjegati fis-Servizz Ċivili li ma jafux jiktbu sew bil-Malti  jew tobba li ma jafux jitkellmu sew bil-Malti! Dawn iltqajt magħhom  jien!
·      Kampanja qawwija kontra l-idea żbaljata li jekk  tkellem lit-tfal bl-Ingliż biss meta jkunu għadhom żgħar, dawn se jitilgħu tajbin fl-Ingliż u jmorru tajjeb fl-eżamijiet. Din mhi xejn ħlief kumpless ta’ superjorità jew inferjorità.
·      Huwa fatt ukoll li xi studenti jmorru ħażin fl-eżamijiet għax ma  jifhmux sewwa il-mistoqsijiet meta dawn  ikunu bl-Ingliż. Bla dubju ta’ xejn hawnhekk hawn  inġustizzja għax l-istudenti mhumiex qegħdin ikunu eżaminati fuq is-suġġett imma fuq kemm jifhmu bl-Ingliż jew  le.
·      Is-soluzzjoni mhix faċli. Naqbel li ċerti suġġetti għandhom jiġu mgħallma bil-Malti,  bħal  Studji Soċjali, Storja ta’ Malta, Reliġjon,  il-PSD u sintendi l-Malti. Hawnhekk  wieħed jifhem l-importanza tal-Ingliż u allura is-soluzzjoni għandha tkun li :
·      Fi snin bikrija t-tfal jitgħallmu tajjeb il-Malti, wara jibdew l-Ingliż u ż-żewġ lingwi jimxu flimkien mingħajr ma  nagħtu l-impressjoni żbaljata li waħda hija aqwa mill-oħra jew noħolqu kunflitt bejniethom. Anzi dawn għandhom jikkumplimetaw lil xulxin.
·      L-istudenti tagħna (u l-adulti wkoll) għandhom jifhmu l-ħtieġa ta’ kull waħda minn dawn iż-żewġ ilsna – il-Malti jagħtina  identità u għandna nużah internament fil-ħajja ta’ kuljum, filwaqt li l-Ingliż jiftħilna orizzonti ġodda fejn jidħol studju avvanzat u kuntatt ma’ pajjiżi oħrajn f’diversi oqsma.
·      Naħseb li l-akbar problema fejn jidħol il-bilingwiliżmu tagħna ġejja mill-mentalità  ta’ sezzjoni tal-poplu Malti li jqis  il-Malti bħala  inferjuri.
·      Kemm hawn ġenituri li jkellmu ‘l uliedhom bl-Ingliż! Kemm hawn ħwienet tal-kotba li ma jbigħux kotba bil-Malti jew jekk  ibigħu,  ma  jagħtuhomx importanza fuq l-ixkafef!
·      Ħaġa li nara qed tagħmel il-ħsara fejn jidħol  il-bilingwiliżmu tagħna,  hija meta  nitkellmu u nużaw sentenzi u frażijiet bl-Ingliż meta qegħdin nitkellmu bil-Malti. Għax you know, it’s never too late, li tagħmel  xi ħaġa for the common good!
·       Qisu li ma nafux nesprimu ruħna sew bil-Malti! U għalhekk aktar ‘il fuq jien għedt li fil-bidu nett it-tfal għandhom jkunu esposti sew għall-Malti, fid-dar u fl-iskola sabiex ikollhom bażi tajba u jibdew jifhmu li hemm distinzjoni u mhux kompetizzjoni bejn iż-żewġ lingwi u li wieħed għandu jiddeċiedi b’liema lingwa se jitkellem. Donnu li dan it-taħwid fid-diskors qed joħloq lingwa ġdida li ma tagħmilx sens.
·      Fl-aħħarnett nemmen li għandha ssir kampanja qawwija biex il-Malti jintuża aktar (ukoll jekk flimkien mal-Ingliż) fejn jidħlu ismijiet ta’ ħwienet, ċirkolarijiet, avviżi, ittri, attivitajiet u kull  komunikazzjoni interna.
·      Għaliex għad hawn ħafna għaqdiet li jżommu l-minuti bl-Ingliż? Għaliex għadek  issib Kunsilli Lokali li jibagħtu ċirkularijiet bl-Ingliż? Għaliex għadek issib knejjes fejn waqt  il-quddiesa bil-Malti, jkantaw bl-Ingliż? Dawn l-eżempji u ħafna oħrajn bħalhom qegħdin ikissru l-Malti u joħolqu kunflitt bejn il-Malti u l-Ingliż. Kieku dan il-kunflitt kien ġej minn  xi ħakkiema barranin, ngħid paċenzja,  imma li qegħdin noħolquh aħna stess,  hija tal-mistħija u qegħdin  nagħmlu ħsara mhux biss lill-Malti imma  wkoll  lill-Ingliż jew is-sistema bilingwilistika tagħna li jekk  minnha nistgħu nieħdu ħafna vantaġġi.
·   Naħseb li għamilna progress fejn jidħlu d-direttivi tal-Unjoni Ewropea dwar il-language Education Policy imma għad hemm xi jsir speċjalment fejn tidħol l-istess lingwa nazzjonali.

ISMIJIET TAL-ĦWIENET

Mhux l-ewwel darba li smajna lil min jitkellem dwar l-identità tagħna bħala poplu. Imma fil-fatt kemm qegħdin nifhmuha u napprezzawha din l-identità u kemm qegħdin nippruvaw inżommuha ħajja. Jekk inħarsu madwarna fil-ħajja ta’ kuljum naraw li bħala poplu donna li għadna nbatu minn mentalità kolonjali. Illum se nitkellem biss fuq ħaġa waħda bit-tama li maż-żmien tinbidel u magħha jinbidlu oħrajn li b’xi mod jew b’ieħor ixekklu l-identità Maltija.

lejn l-ismijiet tal-ħwienet li hemm matul iż-żewġ naħat tat-triq, ma tistax ma tindunax li ħafna minnhom huma bl-Ingliż! U hawn jien nistaqsi:

Għaliex m’għandhomx ikunu bil-Malti dawn l-ismijiet? X’fiha ħażin, jew ikrah, jew tal-mistħija li flok Bookshop ikollok Ħanut tal-Kotba? Għaliex ma niktbux Spiżerija flok Pharmacy. Inħossni iktar Malti kieku nara isem ta’ xi ħanut bħal Ħanut tal-kafè, Ħanut tal-ħbieb, Ħanut tal-ħwejjeġ, Ilbiesi għan-nisa, Ħwejjeġ tal-irġiel , Ħanut tal-Għodda, Kartolini,   eċċ. 

Hawn min forsi jibda jidħaq   jew   ixengel rasu meta jaqra dan. Ma nistax nifhem x’inhi r-raġuni li wieħed jara xi ħaġa tad-daħq fl-ismijiet tal-ħwienet bil-Malti. 

Meta darba kont qed nitkellem ma’ ħabib tiegħi dwar dan is-suġġett, kien ħareġ bl-iskuża li minħabba l-barranin aħjar kif inhuma milli jkunu bil-Malti. Argument zopp għall-aħħar. Jiena kelli esperjenzi fejn barranin staqsewni għaliex l-ismijiet tal-ħwienet huma kważi kollha bl-Ingliż meta għandna lingwa tagħna. 

Naf li xi kultant jista’ jkun   hemm   problemi meta wieħed jiġi biex jagħżel   isem bil-Malti.   Iżda billi hemm problema   ma jfissirx li m’hemmx soluzzjoni. U hawnhekk jistgħu jgħinu l-għaqdiet tal-Malti jew individwi li jafu u studjaw l-ilsien   Malti.

U hawnhekk nixtieq nagħmel parentesi u nirreferi għal dawk   il-ħwienet li għandhom   xi rabta storika, ħafna drabi mal-gwerra, mas-servizzi f’Malta jew mal-familja rjali. Dawn ukoll jistgħu jinbidlu għall-Malti u jżommu din ir-rabta storika. 

Nixtieq naċċenna wkoll għal dawk l-ismijiet tal-ħwienet li jġibu l-isem tas-sid jew ta’ min fetaħhom snin ilu. Dawn ukoll faċli li jinbidlu għall-ismijiet Maltin u jżommu l-kunjom jew l-isem ta’ xi ħadd li għandu rabta kbira u importanti man-negozju.

Jien m’għandi xejn kontra l-lingwa Ingliża jew xi lingwa oħra. Anzi nifhem   u napprezza il-bżonn tagħhom u s-sbuħija tagħhom. Lanqas ma jien xi fanatiku jew xi fundamentalista, imma   jiena kburi li jien Malti, inħobb l-ilsien Malti, nifhem u napprezza s-sbuħija tiegħu u nemmen bis-sħiħ li għandu jkun il-lingwa ta’ kumunikazzjoni bejnietna fuq din il-gżira ċkejkna. Jekk niftaħru bl-istorja ta’ pajjiżna, nistgħux nwarrbu l-ilsien Malti għax hu parti integrali minnha. 

Ħamsa u erbgħin sena ilu ħadna l-indipendenza mill-Imperu Ingliż u bdew niftaħru bis-sovranità. Tajjeb li din l-indipendenza u sovranità nsarrfuha bil-fatti fil-ħajja ta’ kuljum b’affarijiet bħal dawn li qed insemmi. Għalkemm jidhru żgħar u bla importanza, huma r-ruħ tan-nazzjon għax permezz tagħhom nesprimu l-identità tagħna mingħajr dan is-sens ta’ inferjorità. 

Naħseb li tkun idea tajba kieku kellha ssir kampanja mill-gazzetti, għaqdiet tal-Malti, stazzjonijiet tar-radju u stazzjonijiet tat-televixin biex fejn hu possibbli l-ismijiet tal-ħwienet jinbidlu u jsiru bil-Malti u dawk  li jiftħu jkunu mħajra jagħmlu l-isem tal-ħanut bil-Malti. Naf li jistgħu jinqalgħu xi problemi u nifhem ukoll  li ħafna m’għandhomx interess. Ħasra tassew. Jiena nemmen ukoll li xi minesteri tal-Gvern jistgħu jagħtu palata f’kampanja bħal din. Wara kollox huwa dmir ta’ kull ministeru u ta’ kull membru parlamentari li jgħin biex dan il-poplu jibda japprezza aktar dan l-ilsien uniku li jidentifikah bħala poplu. 

Jekk nieqfu naħsbu ftit, ħafna drabi aħna stess nirreferu għall-ħwienet b’mod differenti minn kif hemm miktub fuq it-tabelli. Huwa l-mod naturali. Ħa nagħti eżempju.

Jekk immur nixtri mingħand ħanut li għandu tabella bl-isem John’s Ironmongery Store, x’aktarx li ngħidlek li mort nixtri mingħand Taż-Żebgħa. 

Naturalment fejn hemm ismijiet li juru ismijiet ta’ ditti magħrufin, dawn ma tistax tibdilhom   għal diversi raġunijiet. 

L-għaqdiet tal-Malti u l-Kunsill Nazzjonali għall-Ilsien Malti jista’ jgħin ħafna meta 

L-għan ewlieni tiegħi kien biss li nqanqal kuxjenza pubblika dwar dan. Hemm ħafna oqsma oħra li nemmen li l-Malti għandu jidħol fihom b’kull dritt u saħħa. L-ismijiet tal-ħwienet bl-Ingliż   jew   b’lingwi oħra, huma biss eżempju ħaj ta’ din il-mentalità kolonjali li għadha tiġri fil-vini tagħna. Għażilt li nikteb dwar l-ismijiet tal-ħwienet għax tarahom kullimkiien. Minn qalbi nifraħ lil dawk il-ftit li għażlu li jagħtu isem bil-Malti lill-ħanut jew ħwienet tagħhom. Imma għal-lum nieqaf hawn u nittama li nikteb aktar fuq il-blogg tiegħi u nappezza kull opinjoni, favur jew kontra. 

40 sena flimkien.

Din is-sena jekk Alla jrid, jiena u l-mara tiegħi Mary nagħlqu 40 sena miżżewġin. Ftit ilu kont qed nitkellem ma' ħabib u d-diskors waqa' fuq dan is-suġġett. U dan, b'nofs tbissima qalli:

"Isa ħej! Dan kif irnexxielkom tibqgħu flimkien daqshekk!" Kien qed jiċċajta.

Imma dwar dan nixtieq ngħid xi ħaġa għax bħalna hawn ħafna u żgur li m'aħniex l-eċċezzjoni. 

Waħda mill-ħwejjeġ sbieħ li jagħmlu żwieġ b'saħħtu hija li taqsam kollox - mingħajr egoiżmu - tagħti u mhux tieħu. 

"Tfuliti għextha fi żminijiet ferm differenti minn dawk tallum. Kienu żminijiet meta kellna ftit u ma konniex noħolmu li jista’ jkollna ħafna aktar milli kellna. Kienu żminijiet meta t-triq fejn konna noqogħdu kienet dinja ċkejkna għal kull min kien joqgħod fiha, kbar u żgħar. It-triq kienet supermarkit kbir fejn ta’ kuljum kienu jiġu għadd ta’ bejjiegħa minn kmieni filgħodu meta bilkemm kien ikun għadu sebaħ, sa tard filgħaxija wara li jkun dalam. U fit- triq, l-aktar fil-ġranet sbieħ u sħan tas-sajf, in-nies kienet tinġabar barra biex tgħaddi ftit tal-ħin.

Kienu żminijiet meta t-teknoloġija kienet għadha ma rikbitx għal kollox lill- bniedem u biex nagħmlu telefonata konna rridu mmorru fl-għassa tal- pulizija jew fil-kaxxa l-ħamra li kien hemm fi Pjazza Fra Diego fil-Hamrun, li kienet l-eqreb waħda għalina li konna noqogħdu fi Triq il-Farfett."

(silta mill-awtobijografija tiegħi li nittama tkun ippubblikata fi żmien qasir.) 

L-aħħar Pubblikazzjoni

maħsuba għal kull etá. Issa t-tielet edizzjoni ta'

DARBTEJN INSIRU TFAL 

aġġornata u miżjuda b'5 stejjer ġodda dwar Wiġi u Katrin.

Dawn l-istejjer ġew ispirati mill-karattri ta' Leli u Tereża Gatt, żewġ anzjani li kont naf tajjeb għax kienu n-nanniet tal-mara tiegħi.